سواد رسانه ای؛ نیاز پیشرفت جامعه امروز

با ورود به قرن بیست و یكم مصادف با وقوع انقلاب ارتباطی و اطلاعاتی، افراد جامعه تحت تأثیر بمباران‌های رسانه‌ای قرار دارند و رسانه‌های عصر حاضر نقشی عمده در شكل‌گیری رفتار، عقاید، عواطف و به خصوص روابط فردی و اجتماعی بازی می‌كنند. اكنون سواد رسانه ای به عنوان یكی از كارآمدترین ابزارهای نظارتی طرف توجه بسیاری از كشورها است و افزایش نظام های اطلاعاتی و ارتباطی، ضرورت آموزش سواد رسانه ای در افراد جامعه را بیش از پیش نمایانگر می سازد چرا كه پیام های تولید شده توسط رسانه های مختلف در سرتاسر جهان مخاطبان را دچار نوعی سردرگمی و تردید در انتخاب و گزینش پیام های دریافتی می نماید. با به‌كارگیری سواد رسانه‌ای، تسلط فرد در فهم خروجی رسانه افزایش ‌یافته به ‌این ‌ترتیب فرد به ‌خوبی می‌داند از رسانه چه می‌خواهد و فعالانه به ارزیابی نقادانه محتوای آن می‌پردازد تا معنای پیام‌هایی با قابلیت های اثرگذاری بر سبك زندگی‌ خود را دریابد. به این منظور یادگیری و افزایش سواد رسانه ای به عنوان مهارت و استفاده از رسانه های دیجتیال به عنوان یكی از تكنیك های نوین ارتباطی ضروری است. اگر سواد رسانه ای را علم تنظیم كننده روابط میان مخاطب و رسانه ها براساس هنجارهای درونی شده بدانیم، نباید از جایگاه آن در سیاست های رسانه ای كشورها غافل شویم. تعریف سواد رسانه ای «سواد رسانه ای» (Media Literacy) مفهومی قدیمی است كه نخستین بار مارشال 'مك لوهان' در سال آن را به كار برد. وی معقتد بود زمانی كه دهكده جهانی فرا رسد باید انسان ها به سواد جدیدی به نام سواد رسانه ای دست یابند. وقتی ما پایه‌های سواد رسانه‌ای را به زبان حاضر ترجمه می‌كنیم، امروز دیگر نمی‌توان از تعریفی استفاده كرد كه در سال 1964 آقای مك ‌لوهان برای سواد رسانه‌ای اعلام كرد. می‌بینیم كه یونسكو مرتب این تعاریف را تغییر می‌دهد. پیش از این روزگاری كامپیوتر نشان پیشرفت بود اما امروز سرانه داشتن افراد خبره و نخبه جامعه، تعیین‌ كننده پیشرفت یك كشور است كه گاهی در كشورهای پیشرفته وجود این افراد از یك درصد به 10درصد هم رسیده است. با این توضیحات می توان گفت كه سواد رسانه ای مجموعه‌ای از مهارت‌های قابل یادگیری است كه دسترسی به توانایی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه‌ای را دربر می گیرد. سطوح سواد رسانه ای سواد رسانه ای به سه سطح عمومی، متوسط و پیشرفته تعریف شده است. مفاهیم عمومی آن بر این پرسش استوار است كه رسانه ها چگونه بر ما تاثیر گذارند، مفاهیم متوسط به چگونگی ایجاد معنا از مفاهیم رسانه ای توجه دارد و مفاهیم پیشرفته به نقش و تعامل رسانه ها و جامعه و نقش سواد رسانه ای در ایجاد این تغییرات را بررسی می نماید. در جامعه امروزی، آموزش سواد رسانه ای به رشد تفكر انتقادی و مشاركت بیشتر افراد در فرهنگ رسانه ای كمك كرده تا به نتیجه غایی یعنی آزادی بیشتر به افراد به وسیله قدرت دادن به آن ها برای دسترسی، اطلاعات، تشخیص و تجزیه و تحلیل و ارزیابی پیام های رسانه ها دست یابیم. در این چارچوب، جامعه ای توسعه یافته تلقی می شود كه بتواند در كنار رشد و توسعه شاخص های اجتماعی و اقتصادی مانند درآمد سرانه، توزیع ناخالص ملی و نرخ تولد و مرگ و میر، بر معیارهای آموزش، فناوری های اطلاعاتی و به عبارتی بر افزایش سواد رسانه ای تاكید نماید. سواد رسانه ای و افزایش آگاهی و اعتماد درجامعه امروزه حضور رسانه ها به طور ناخودآگاه بر سواد رسانه ای مردم تاثیر می گذارد و با اعتماد به این رسانه ها، روابط اجتماعی محكم و صلح‌آمیز حفظ می‌شود كه این‌ ها به ‌نوبه خود، پایه و اساس رفتارهای جمعی و همكاری‌های سازنده است. مدیران رسانه ها در مواجهه با مخاطبان خود باید در جهت افزایش و ارتقا سواد رسانه ای آن ها تلاش نمایند تا به عنوان یك رسانه قابل اعتماد شناخته شوند. نكته قابل توجه در سواد رسانه ای آن است كه نقش آن در توسعه اجتماعی با افزایش نفوذ اینترنت و گسترش فناوری های اطلاعتی و ارتباطی در كشورهای مختلف جهان برابر نیست. چرا كه میزان دسترسی به اینترنت در كشورهای مختلف (پیشرفته و كمتر توسعه یافته) یكسان نبوده است بنابر این در كشورهای كمتر توسعه یافته كه دسترسی به اینترنت و فناوری های پیشرفته محدود است تعداد كمی از از افراد می توانند از عهده پرداخت هزینه های این خدمات برآیند لذا نمی توان انتظار داشت كه تاثیر آن یكسان با كشورهای پیشرفته باشد. رسانه های دیجیتال رسانه‌های دیجیتال مفهوم عام‌تری از رسانه‌های آنلاین است كه دربرگیرنده همه نوع نرم‌افزار و محصولات الكترونیكی است. این واژه در جهان، اغلب نسخه‌ی وب روزنامه‌ها، وب‌سایت‌های خبری، وبلاگ‌ها، وب‌سایت‌ شخصیت‌های دولتی و خصوصی، سازمان‌ها، روزنت‌ها و غیره را شامل می‌شود. رسانه های دیجیتال از جنبه ابزاری چون قادر به برقراری صورت های مختلف ارتباطی هستند، امكان نشر پیام ها را بیشتر دارا می باشد. در ایران به رغم دارا بودن شرایط خاص درونی و بیرونی تاكنون اقدام موثری در این راه صورت نگرفته است. بنابراین مسوولان چه در كشورهای پیشرفته و چه در كشورهای كمتر توسعه یافته راه كارهایی را در نظر بگیرند تا از طریق آن آموزش مهارت های بهره گیری از سواد رسانه ای به عنوان جزیی از زندگی هر شخصی محسوب شود. بنابراین با استفاده از رسانه های دیجیتال كه بدون مرز بودن ارتباطات، با هزینه كم و دسترسی آسان به حجم وسیعی از اطلاعات از ویژگی های اصلی این رسانه ها به شمار می رود می توان تنوع و حجم بالایی از محتوای پیام ها را با سرعت بیشتری دریافت نمود. بهره گیری از دانش رسانه های دیجتیال وسیله ای برای گسترش درك و تفكر افراد جامعه از ماهیت قدرت در جامعه و نحوه استفاده آن در رسانه های اجتماعی است در این میان اساتید دانشگاه ها و پژوهشگران و محققان باید درك خود را از مفهوم تفكر نقادانه بالا ببرند تا بتوانند از دانش رسانه های دیجیتال در تكنیك كلاس های آموزشی استفاده نمایند. بهره گیری از چارچوب سواد رسانه ای ضروی بوده و به عبارت دیگر تفكر محض كافی نیست و باید اندیشیدن و تفكر با معیارهای استاندارد فكری منطبق شود تا موجب پیشرفت شخص شود. بدیهی است كه جهت گیری مردمی و ملی گفتمان سواد رسانه ای و نیز مفهوم علمی و كاربردی ضروری است. در این میان آموزش های صحیح در دانشگاه ها و موسسات علمی در جهت فهم واقعی سواد رسانه ای و همچنین حمایت از طرح ها و پژوهش های مرتبط با موضوع های سواد رسانه ای و اطلاعاتی گام موثری در ارتقای این مهم به شمار می رود. در كشور ما برای مواجهه فعال و خلاق در دنیای ارتباطات، تنها سه راه‌كار پیش رو داریم: بدبین باشیم، یا خوش‌بین، و یا واقع‌بین باشیم. در نگاه اول، كه ما آن را رویكرد خوش‌بینانه می‌نامیم، فرد برداشتی جز فرصت و مزیت از رسانه ندارد و استفاده‌ای نا‌محدود از آن می‌كند. در چنین شرایطی فرد كاملا وضعیتی منفعل دارد و رسانه او را شكل می‌دهد. نقطه مقابل این نگاه را رویكرد بدبین می‌دانیم كه در آن تصور فرد از رسانه تهدیدمحور است و با سیاست هراسان‌سازی دیگران را از استفاده آن رسانه منع می‌كنند. راه كار سوم و منظور اصلی سواد رسانه‌ای را در رویكر واقع‌بین می‌دانیم كه فرد با آگاهی نسبت به مزایا و تهدیدات رسانه، با برنامه‌ریزی دقیق به استفاده محدود و مشروع از رسانه روی می‌آورد. بنابراین وارد كردن نظام سواد رسانه ای در نظام آموزش رسمی كشور و انجام تحقیقات و مطالعات تطبیقی به منظور الگوی مطلوب، ارزشیابی منسجم و نظارت مستمر بر عملكرد فعالان سواد رسانه ای، بستر مناسب برای تولید انبوه محصولات فرهنگی دیجیتال متناسب با ارزش های نظام، حمایت از توسعه كمی و كیفی رسانه های دیجیتال، حمایت از تمام تولیدكنندگان محتوای دیجیتال از مهم ترین اقدامات لازم در جهت ارتقای رسانه های دیجیتال و اثربخشی سواد رسانه ای كشور به شمار می رود.